نقد نمایش بینوایان چاپ شده در رومه شرق یکشنبه سی دی نود وهفت

به بهانه نمایش موزیکال بینوایان

بینوایان با سروصداهایی به روی صحنه رفت و به کارش خاتمه داد در این مدت نقدهای فراوانی از آن گردیده و برخی سعی نموده دست به عصاتر رفتار کرده و بیشتر از آن که قصد نقد داشته باشند به معرفی اثر پرداخته اند.

بیش از هرچیزی برخودم فرض میدانم تا اندکی به تحلیل قصه بینوایان اثر ویکتور هوگو بپردازم و بعد به نمایش و نقاط قوت و ضعفش خواهیم پرداخت. داستان بینوایان سرگذشت مردی به نام ژا نولژان است که قرص نانی را برای پر کردن شکم هفت بچه گرسنه ی خواهرش می د و به پنج سال زندان محکوم می شود و بعد از ماجرهای فراوان دوازده سال و بعد دوسال دیگر نیز به محکومیتش افزوده گردیده و در نهایت از نوزده سال آزادی مشروط دریافت میکند.

تا اینجای قصه ما با یک کهن الگوی گناه نخستین روبرو هستیم.

نان ی که با ظرافت تمام طعنه ای به آیات کتاب مقدس می زند و ما را به یاد رانده شدن آدم ابوالبشر از بهشت می اندازد که روضه رضوان را به دو گندم بفروخت و نان که خود از گندم است دست مایه گناه و عقوبت ژان والژان قرار میگرید

اسم ژان به معنی خدا بخشنده است به عمد برای شخصیت قصه انتخاب گردیده و این مفهوم درست زمانی که ژان والژان با اسقف مایر روبرو میشود نقش بازی میکند.

ژان درواقع کارکردی پیامبرگونه در رمان هوگو بازی میکند پیامبری از نوع آدم که در طول مسیر قصه هربار بیشتر به سمت مصلح بودن پیش می رود و با گفتمان صلح بیشتر آشتی می کند.اوج این گفتمان درست در لحظه ای شکل میگیردکه او ژاور را بخشیده و به حال خود وا می گذارد.

شاید خواننده داستان از خود بپرسید اگر ژان والژان در طول قصه تبدیل به پیامبر می شود پس معجزه ی پیامبری او چه می شود شاید توان جسمی خارق العاده ژان والژان خود گواهی بر همین مدعا باشد که او را از بشر عادی متمایز می سازد اما هوگو اصرار دارد که از او موجودی اثیری نسازد و ژان موجودی زمینی باشد  که درطول زندگی با صلح و مهربانی آموخته میگردد و بارها نام عوض میکند.

به نمایش باز می گردیم؛ شروع صحنه نمایش بینوایان با این صحنه آغاز نمی گردد و درهیچ کجای نمایش حتی اشاره ای به این کهن الگو نمی شود .به نظرمی آید کارگردان این کهن الگو را در نیافته و با از دست دادن این پیرنگ ساختار اصلی شخصیت ژان والژان به زیر سوال میرود.

اگرچه برهرکس که فیلم موزیکال بینوایان هوپر را تماشا کرده باشد واضح است که این اثر به شدت  متأثر از همین فیلم است اما با کیفیتی پایین تر اگرچه در این فلیم ،صحنه، همانند نمایش با بیگاری و سپس آزادی مشروط ژان آغاز می گردد اما در چندین جای فیلم اشاره ای به داستان نان ی میشود لکن در نمایشی ایرانی بینوایان پارسایی این اشارات را حذف نموده و آنها را اشاراتی بی مورد میداند. اینکه حذف چنین صحنه ای از قصه چقدر می تواند به نمایش و مفاهیم آن لطمه بزند جای تأمل دارد .

درباره نگاه اضمحلالی رمان هوگو باید دوباراوج نگاه نیهیلستی آن را مورد بررسی قرار داد. آنجا که ژاور بخشیده میشود و ژاور که به خاطر شرایط زندگی هرگز صلح را فرا نگرفته خود کشی می نماید او قربانی اخلاق عدالت محوری است که دگماتیسم را در پی دارد اخلاقی از منظر مفهوم مردسالار در جامعه فمنیستی.

اینجا عدالت یعنی قانون حرف اول و آخر را می زند اما قانونی که درجامعه ی بورژوازی و سرمایه داری منجر به دستگیری خرده پا شده و بورژوا در قانون محق دانسته می شود آنجا که بورژوا اجازه هر رفتاری با فانتین را به خود می  دهد و پلیس او را انسانی محترم میشمارد و باز فانیتن مورد عتاب قرار میگرد.

حال آنکه در اصل طبقه کارگر نیازمند همدلی است و ژاور که در زندان تولد یافته و با قوانین خشک پرورش یافته نمی تواند صلح و بخشش را بپذیرد و خودکشی میکند اوج اضمحلال این اخلاق عدالت محور است.

صحنه  دیگری که نگاه نیهیلیست را نشان می دهد آنجاست که فانتین مو و دندان هایش را می فروشددستاورد همین نگاه مردسالارانه است که موجب می گردد فانیتن دراوج نیاز ناچار به تن فروشی شود و نه تنها از جسم نه بلکه زیبایی هایش و از دندان هایش بگذرد. گویی میخواهد به یاد آوری کند آنکه نانی برای خوردن ندارد دندانی هم نمی خواهد و دندانهایش به حراج گذاشته میشود.

این اخلاق عدالت محور در جامعه سرمایه داری گریبان گیر ن جامعه میشود که فانیتن  و دوستانش عاشق می شوند اما چون متعلق به طبقه پرولتاریا هستند برعشق آنها هرگز وقعی نهاده نمیشود.

 پدر کوزت هرگز او را به فرزندی نمی پذیرد چون براین باور است که فانیتن همسری یک شبه است و نه بیشتر این رفتار مردسالارانه حاصل همان اخلاق عدالت محورانه جامعه سرمایه گذاری است که  البته هردوصحنه به خوبی در نمایش نشان داده شده است.

از آنچه که درباره تئاتر موزیکال بینوایان می توان نوشت میزانسن و صحنه نمایش است که برخلاف اجراهای قبلی صحنه ای ثابت داشته که محدودیت هایی را در اجرا به همراه داشت سوال مهم اینست که آیا چون جناب پارسایی مدیریت رویال هال هتل اسپیناس پالاس را برعهده دارد این موقعیت سبب گردیده تا میزانسن را فدای سالن تئاتر کند.

حال آنکه این اجرا در تالاری مانند وحدت دست را برای طراحی صحنه و کارگردانی بسیار باز می گذاشت و اجرای بهتری از نمایش را بدست می داد .

به نظر می آید صحنه بندی های تئاتر اولیور توییست نسبت به موزیکال بینوایان بسیار بهتر بوده و پارسایی در این زمینه پس رفت داشته است از طرفی بسیاری از عناصر صحنه ای در اجرا کاربردی نداشته و مورد مصرف قرار نگرفته بود که خود عیبی در پرداخت صحنه ای به شمار می رفت. از طرفی این گونه می نماید که تئاتر بینوایان نیازمند صحنه ای متحرک بوده که به خاطر نداشتن این امکان درهتل اسپیناس پالاس میزانسن ثابت طراحی شده و سعی گردیده تا تغییرات اندکی که در حین اجرا صورت گرفته با تاریک کردن یک قسمت از صحنه و نور پردازی در قسمت دیگر و پرت کردن حواس تماشاگر باشد که اگرچه این روش این تئاتر مرسوم است اما برای چنین تئاتری ناکافی به نظر می آید پندارم بر اینست معرفی سالن اسپیناس پالاس در اولویت قرار گرفته و میزانسن فدای این معرفی شده است.

درباب انتخاب بازیگران فروش گیشه ای اولویت داشته و این اصل که هربازیگری سینمایی وما بازیگر تئاتر خوبی نیست چه رسد به اجرای تئاترموزیکال به دست فراموشی سپرده شده.

به عنوان مثال پارسا پیروزفر در نقش ژان والژان انتخاب مناسبی به نظر نمی اید چرا که ژان والژان می باید انسانی بااندام درشت و هیکلی ورزیده باشد با صورتی آزرده چرا که سال های بیگاری زندان و فقردر کارنامه زندگی اثری داشته در ثانی به گفته ژاور او تنها کسی است که میتواند به زیر گاری برود و مرد را نجات دهد این مفاهیم با بدنی که ما از ژان والژان می بینیم هیچ تناسبی ندارد فیزیک نوید محمدزاده با شخصیت ژاور نیز همخوان نبوده است ژاور مردی بلند قامت تر می باید انتخاب میشد. تا در برابر ژان والژان در تقابل بهتری قرارگیرد و این تقابل نه در فکر وایدئولوژی که در اندام نیز نمود می یافت.

ایفای نقش پریناز ایزدیار در نقش فانتین انتخابی اشتباه بوده است ابتدا باید گفته شود که نقش فانیتن بسیار میتوانست پررنگ تر نوشته شود از طرفی جز تقریبا دو جمله تمامی دیالوگ فانتین به شعر بوده لازم بود تا کسی که نقش فانیتن را بازی میکند از آواز و موسیقی و بازی تئاتری هردو بهره مند باشد و ایزدیار که هیچ آواز موسیقی نمی داند انتخابی اشتباه بوده است.

جا دارد از بازی خانم سحر دولتشاهی و هوتن شکیبا در نقش زوج تناردیه تقدیر به عمل اید بنظر میرسد هوتن شکیبا و خانم دولتشاهی خود به عنوان هنرمندانی قابل در صحنه ظاهر شده اند و این بازی گرفتن از هنرپیشه و بازی تناردیه مهارت کارگردانی نبوده است. اشکان خطیبی علی رغم این که بسیار اواز دیالوگ هایشان را بیان کردند اما بسیار به لحاظ حس بازیگری قوی عمل نموده و شایسته تقدیر هستند.

امیرحسین فتحی اگرچه نسبت به ماریوس دارای نقش فرعی بوده اما حرکات و جلوه گری بیشتری داشته و در ایفای نقش خود افراط داشته که به نظر ایراد کارگردانی می اید جای ان دارد از زحمات بانو احصایی در نقش جوانی کوزت و مهرداد بابایی در نقش اسقف و خوانش آنها تقدیر به عمل آید بانو احصایی به مراتب اجرای بهتری نسبت به خانم ایزدیار ارائه داده اند.

موسیقی تئاتر به رهبری بردیا کیارس بسیار قدرتمندتر و حتی برتر از اصل تئاتر ظاهر گشته و آنچه قیمت این بلیط را برای اجرا ارزشمند می کرد بیش از خود تئاتر زحمات گروه موسیقی بوده که مارا به شنیدن موسیقی فاخر و نه گیشه ای دعوت می نمود.

آوازهایی که در نمایش از زبان بازیگران خوانده میشد نه آواز نه شعر و نه حتی سجع بوده بلکه همان نوشتار عادی نمایشنامه بوده که تلاش می کردند تا آهنگین و به آواز بخوانند و در بسیاری از موارد به خصوص هنگامی که دونفر بنا بود تا روبروی هم شروع به خواندن کنند تذاخل خوانش در اشعار دیده می شد که علاوه بر ایراد نوشتار نقش ها جزو عیوب کارگردانی به حساب می اید.

در رابطه با کودکی کوزت باید از بازی هنرمند خردسال و آواز خوانی اش تقدیر به عمل آورد که اگرچه نقشی کوتاه در اجرا به عهده داشت اما بسیار ژوست و کوک آوازهایش را اجرا نموده و در تمام مدت اجرا با نیم نگاهی به رهبرارکستر(=بردیا کیارس) اجازه خواندن و اجرا می گرفت در پایان امیدوارم جناب آقای پارسایی در کارهای بعدی موفق بوده و اجراهایی موفق تر و رو به پیشرفت را از ایشان شاهد باشیم.

فریال آذری

دی ماه نود و هفت خورشیدی

نقد نمایش ماهی سیا متوسط چاپ شده در روزنامه شرق بیست و هشتم مهرماه

اخلاق مداری در گفتمان کمدی فانتزی چاپ شده در روزنامه شرق یازدهم شهریور

نقد نمایش بینوایان چاپ شده در روزنامه شرق یکشنبه سی دی نود وهفت